Z historii miejscowości Gminy Kozielice
Gmina Kozielice położona jest w zachodniej części woj. zachodniopomorskiego jej teren wchodzący pierwotnie w skład ziemi pyrzyckiej położony był w średniowieczu na pograniczu dwóch państw -księstwa zachodniopomorskiego i Brandenburgii. Wiązało się to z najazdami i zniszczeniami na tym obszarze. Ziemia ta, z uwagi na znaczną żyzność była od wczesnego średniowiecza poddana intensywnemu osadnictwu, realizowanemu tak polityką książęcą jak i działalnością zakonów. Większość wsi kozielickich ma metrykę średniowieczną (Rokity, Przydarłów, Mielno Pyrzyckie, Załęże, Kozielice, Tetyń, Łozice). W XIII-XIV w. główną rolę odgrywała tu - szeroko rozumiana własność kościelna (biskupstwo kamieńskie, szczecińska fundacja kościelna, zakony); kilka wsi od początku była w rękach rodów możnowładczych (np. Tetyń, Łozice) lub w dyspozycji miasta Pyrzyce (np. Czarnowo). W wiekach następnych relacje własnościowe uległy przemianom, m. in. w wyniku reformacji (po 1534 r.). We wsiach kozielickich powstały majątki domeny państwowej; w innych doszło do podziałów pomiędzy kilku prywatnych właścicieli. Część wsi od XIX w. miała charakter chłopski; dominowały tu duże, pełno rolne gospodarstwa (m. in. w Trzeborzu i Tetyniu).
1. Czarnowo (niem. Groß Zarnow )
Czarnowo jest wsią o metryce średniowiecznej. Na przełomie X i XI wieku istniała tu osada i słowiański gród plemienia Pyrzyczan. Według legendy rycerz Blankenburg w Czarnowie zbudował zamek, z którego organizował wyprawy łupieskie na kupców udających się do Pyrzyc. Jego działalność doprowadziła do wspólnego wystąpienia mieszczaństwa Pyrzyc i Bań, które uwięziło rycerza a zamek zburzyło. Od 1322 r. osada nieprzerwanie była własnością miasta Pyrzyce ( 1322 Cernow, 1407 Cerno ). W czasie wojny trzydziestoletniej wieś w całości została spalona, a proces jej odbudowy rozpoczęto już w 1647 roku W 1696 roku do miejscowego kościoła, zbudowanego na planie wydłużonego prostokąta (wzniesionego w 1601 roku) dobudowano wieżę. W 1750 roku kościół odnowiono i otynkowano. Istniejąca obecnie wieża została zbudowana prawdopodobnie w końcu XVII wieku, na elewacji południowej w tynku występują daty 1601 r. i 1750 r.. W 1795 r. otrzymała latarnię zwieńczoną barokowym hełmem. We wnętrzu kościoła występuje strop drewniany, belkowany; ołtarz z XVIII wieku ambona, z XVIII wieku, ławki z XIX wieku. W 1946 r. kościół poświęcony został pod wezwaniem Ducha Świętego przez ks. Stanisława Koszarka z Towarzystwa Chrystusowego. W połowie XIX wieku Czarnowo liczyło już 21 pełno rolnych gospodarstw chłopskich, 8 zagrodniczych oraz kościół parafialny, dom dla wdów, szkołę, kuźnię, wiatrak i karczmę, łącznie 43 budynki mieszkalne i 335 mieszkańców. Areał uprawny wsi liczył 3973 morgi. Na południowo-zachodnim krańcu wsi znajdował się wiatrak, najprawdopodobniej koźlak, usytuowany na wzniesieniu terenu. Po 1945 roku wieś przejściowo nosiła nazwę Żarnow.
2. Dębowiec (niem. Eichberg)
Osada położona była na południowo-wschodnim krańcu gminy Kozielice, przy lokalnej drodze z Przydarłowa do Krzemlinka. Założona została w 1868 roku na wydzielonej części pyrzyckiego Lasu Miejskiego. Źródła z 1905 r. określały Dębowiec jako folwark o powierzchni 213 ha, należący do miasta Pyrzyce. Wg spisu z 1928 r. osadę zamieszkiwało 27 osób. Dębowiec pod koniec XIX wieku był niewielkim, trzybudynkowym folwarkiem, którego budynki (w tym jeden o charakterze inwentarskim) rozmieszczone były na planie litery L. W latach 20-tych XX wieku układ ten uległ rozwinięciu poprzez wybudowanie budynków mieszkalnych, wzniesiononych po obu stronach drogi.
3. Dudzin (niem. Duttenhof)
Dudzin położony był na zachodnim krańcu gm. Kozielice .W 1856 r. z inicjatywy Valentina von Massowa, właściciela majątku w Mielnie Pyrzyckim powstała osada Duttenhof. Folwark obejmował obszar o areale 300 mórg i dwóch budynków ustawionych do siebie równolegle (budynku mieszkalnego i owczarni). W osadzie mieszkało 14 osób. W początkach XX wieku przynależność własnościowa i liczba mieszkańców nie uległa zmianie (wg spisu z 1928 r.). Stan ten przetrwał do 1945 roku.
4. Kozielice (niem. Köselitz)
Kozielice to stare słowiańskie osiedle, które istniało już przed 1187 rokiem. Osada rozmieściła się w dolinie, pomiędzy niewielkim wzniesieniem bezpośrednio przy strumyku. Wieś ta jest jedną z najbardziej wydłużonych owalnic ziemi pyrzyckiej ( ponad 1 km). Pierwszą wzmianką o Kozielicach znajdujemy w dokumencie z 1229 roku, w którym książę Barnim I potwierdza posiadanie wioski przez Zakon Joannitów. Nazwa miejscowości Kozielice pochodzi od kozła lub kozy. Pierwsza wzmianka z 1229 roku określa Kozielice jako Cocolicino (1262 Coselitz, 1397 Kozeliz, 1483 Kozelytze, 1564 Kozilize ). W okresie średniowiecza Kozielice należały do Zakonu Joannitów, Biskupa Kamieńskiego ( 1276 rok – pół wsi), Pyrzyc oraz rodów rycerskich. W XV wieku część wsi, należąca do braci Poterów, przeszła na własność miasta Pyrzyce. W 1590 r. wspomniana część składała się z 8 gospodarstw chłopskich, świadczących opłatę czynszową na rzecz szpitala św. Ducha w Pyrzycach. Dwie następne części wsi wchodziły w skład dóbr klasztoru cysterek pyrzyckich i domeny. Połączone dobra cysterek i domeny stały się podstawą folwarku o powierzchni 720 mórg, dzierżawionego przez rodzinę Lange. Pozostały areał wsi użytkowany był przez gospodarstwa chłopskie.. Wieś do 1637 roku wchodziła w skład Księstwa Zachodniopomorskiego, w którym rządziła dynastia Gryfitów. Od połowy XVII wieku Kozielice znalazły się w Prusach. W połowie XIX wieku w mieszkały tu 834 osoby, a w 1871 roku 798 mieszkańców i 103 domy, co świadczyło, że wieś była jedną z największych w regionie. W 1892 roku istniejący w Kozielicach majątek państwowy o areale 178 ha (w kilkanaście lat później 183 ha) administrowany był przez Jahrmanna. W końcu XIX w. Kozielice charakteryzowały się zwartą zabudową, w której przeważały zagrody trzybudynkowe, z chałupami lokowanymi frontem lub ścianami szczytowymi do drogi (szachulcowe chałupy tzw. typu pyrzyckiego, łączące pod jednym dachem funkcję mieszkalną i inwentarską) W 1890 roku wieś została połączona linią kolejową z Pyrzycami i Godkowem. Na przełomie XIX/XX wieku powstał w Kozielicach niewielki zespół budynków przystanku kolejowego (budynek mieszkalny i 2 gospodarcze). W latach 20-tych XX we wsi były 24 pełnorolne gospodarstwa o areale od 20 do 90 ha.
Jednym z najstarszych zabytków Kozielic jest późnogotycki kościół z przełomu XV i XVI wieku z drewnianą wieżą i barokowym hełmem z XVII wieku. Zasadnicza budowla pochodzi z okresu późnego średniowiecza (około 1500 r.). Pod koniec XIX wieku kościół uległ przebudowie, podczas której usunięto dużo starych szczegółów architektonicznych, a co za tym idąc w dużym stopniu zmieniono jego pierwotny układ i wystrój. Wybudowana w tym okresie apsyda zakryła częściowo wystrój średniowieczny na wschodniej ścianie. Szczegóły te zostały ponadto niepotrzebnie otynkowane. Na zachodniej stronie usytuowana jest wieża kościoła z ryglówki zwieńczona jest hełmem barokowym. Szczyt wschodni dekorowany 10 blendami zwieńczonymi półostrymi i pełnymi łukami, wewnątrz nich późnogotyckie maswerki. Do wyposażenia kościoła należał kielich mszalny ze srebra mający na uchwycie główki aniołów, ofiarowany przez Jadwigę von Burgstorf (ur. 1670 r. w Osten), który jednak nie dotrwał do naszych czasów. We wnętrzu kościoła: wystrój neogotycki; zachowała się ambona, chór muzyczny, prospekt organowy (zdewastowany) firmy Gruneberg z 1889 roku. Wystrój kościoła uległ poważnym zmianom poprzez zniszczenie barokowego ołtarza. Kościół pod wezwaniem św. Stanisława poświęcony został 21 sierpnia 1945 r. przez księdza Józefa Króla z Towarzystwa Chrystusowego Na północno-zachodnim krańcu wsi założony został zespół folwarczny, który w końcu XIX w. charakteryzował się zwartą, kompozycją a budynki rozmieszczone były na obrzeżach prostokątnego dziedzińca, zwróconego dłuższym bokiem w kierunku drogi. Zespół na przełomie XIX i XX w. przeszedł istotną przebudowę w związku ze zmianą profilu hodowlanego ( z hodowli owiec na hodowlę bydła i trzody chlewnej). W początku XX wieku na północno- wschodnim krańcu folwarku zbudowano (1903 r ) dwie stodoły, a po stronie południowo-zachodniej i północno-zachodniej obory. W południowej części zespołu ulokowany był budynek rządcy, którego fasada podkreślona była dwukondygnacjowym ryzalitem i szpalerem 4 lip. Na południowy-zachód od zabudowań folwarcznych mieścił się ogród. Druga wojna światowa dotarła do Kozielic w początkach lutego 1945 roku. 3 lutego 1945 roku jednostki 2 armii pancernej 1 Frontu Białoruskiego opanowały Kozielice przygotowując się do uderzenia na Pyrzyce. Po zakończeniu wojny w Kozielicach zaczęli osiedlać się Polacy z różnych regionów Polski. Już w 1946 roku powstaje Szkoła Podstawowa. W 1954 roku w Kozielicach przeprowadzono elektryfikację i założono wodociągi Do lat 70 – tych w centralnej części wsi znajdował się rząd stawów i zabudowań. Jedną z najbardziej znanych postaci mieszkających w Kozielicach jest Otto Pelzer urodzony 8 marca 1900 roku. Jego ojciec Paul Peltzer z Elenbrock w Szlezwiku – Holsztynie przed I wojną światową nabył w dzierżawę państwowy majątek w Kozielicach o areale 168 hektarów (dawne dobra joannitów). Majątek rodzina posiadała do 1945 roku.. Otton mając 19 lat rozpoczął uprawianie lekkoatletyki. W latach 1922- 1934 zdobył 15 razy tytuł mistrza Niemiec. W 1939 roku jako przeciwnik nazizmu wyjechał do Finlandii. W 1941 roku wraca do kraju w celu ratowania prześladowanej rodziny w Kozielicach. Zostaje aresztowany i wkrótce osadzony w obozie koncentracyjnym Mauthausen. Po wojnie pracuje jako dziennikarz i trener sportowy. Umiera 11 sierpnia 1978 roku w Eutin.
5. Łozice (niem. Loist)
Łozice jest miejscowością o fragmentarycznie zachowanej owalnicy. Jej pierwsza wzmianka pochodzi z 1289 roku, kiedy to książęta pomorscy przekazali wieś klasztorowi w Gramzow (1289 Lositz, 1523 Lotze. Od XVI wieku Łozice stanowiły własność dwóch rodzin –Mellentin i Kussow. W 1738 r. obie części osady stały się własnością feldmarszałka Friedricha von Grumbkow. Od końca XVIII w. kolejnymi właścicielami wsi były rodziny von Legat, von Blumenthal i von Massow (od 1839 r. do 1945 r.). W 1871 roku we wsi było 28 domów i 202 mieszkańców, a w majątku 7 budynków mieszkalnych, użytkowanych przez 117 osób. Liczący przeszło 500 ha ziemi majątek specjalizował się w hodowli owiec Należy przypuszczać, że do lat 70-80-tych XIX wieku w zabudowie Łozic dominowały obiekty ryglowe; w tym wąskofrontowe chałupy z częścią inwentarską. Zapewne w końcu XIX w. rozpoczął się proces wymiany starej zabudowy na obiekty murowane z cegły ceramicznej. Kościół wzniesiony został na przełomie XIV i XV wieku w północno-zachodniej części wsi. Była to świątynia salowa, bez wyodrębnionego prezbiterium, zbudowana z kamienia. Być może obiektowi temu towarzyszyła drewniana wieża. Po 1945 roku kościół został częściowo rozebrany i w dniu dzisiejszym stanowi ruinę. Cmentarzwiejski (pow. ca 0,8 ha) zlokalizowany był na terenie przykościelnym, na nieznacznym wzniesieniu, jego granice wytyczał XV-wieczny mur kamienny z późnogotycką bramką ceglaną datowaną najwcześniej na około 1550 rok, której zdobione wnętrze blendy wypełnia złożony ornament maswerku sieciowego. Bramka ta zaliczana jest do najciekawszych tego typu zabytków występujących na wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Na placu cmentarnym znajdują się pozostałości zniszczonego pomnika mieszkańców Łozic, którzy zginęli w czasie pierwszej wojny światowej.
Młyn i wiatrakzlokalizowane były na północno-zachodnim krańcu wsi, w odległości 100 m od zabudowań. Wiatrak ustawiony był na wzniesieniu terenu, a młyn po wschodniej stronie rozlewiska, spiętrzającego wody dopływu Kanału Nieborowskiego. W Łozicach znajdowała się również karczma i kuźnia. Folwark składał się - w końcu XIX w.- z dwóch dziedzińców gospodarczych, rozdzielonych główną drogą wiejską. Budynki gospodarcze pochodzące z końca XIX wieku wzniesione były prawdopodobnie w całości z cegły ceramicznej i rozmieszczone na obwodzie prostokątnego podwórza. Po 1945 roku przejściowo miejscowość nazywana jest Lajstów.
6. Maruszewo (niem. Marienfelde)
Maruszewo to niewielka osada pofolwarczna, położona przy lokalnej drodze z Tetynia do Dłuska Gryfinskiego. Źródła historyczne wspominają o niej w 1892 jako o folwarku należącym do Pyrzyc. W tym czasie właścicielem osady był Wilhelm Friedrich Bruse. Majątek obejmował ok. 130 ha ziemi i specjalizował się w hodowli owiec (350 szt.). W początkach XX wieku osada otrzymała nazwę Marienfelde. Do 1929 roku właścicielem Maruszewa był Franz Haase. W latach 30- tych XX wieku folwark (143 ha) należał do Paula Meyna i L. Wagnera. Charakteryzował się w XIX i początkach XX wieku zwartą budową, z kompozycją o charakterze zamkniętym. Budynki rozmieszczone były na obrzeżu prostokątnego, rozległego dziedzińca gospodarczego. Po stronie zachodniej znajdował się dwór zbudowany w latach 80-tych XIX wieku i przebudowany w początkach XX wieku a ustawionym na granicy niewielkiego parku. Po stronie wschodniej znajdowała się stajnia, po południowej stodoła, a po północnej obora. W początkach XX wieku folwark rozbudowany został o kuźnię.
7. Mielno Pyrzyckie ( niem. Groß Möllen )
Pierwszą wzmianką o Mielnie jest dokument z 16 lutego 1252 roku, w którym biskup kamieński Herman przekazuje klasztorowi w Białobokach dziesięcinę oraz 82 gospodarstwa. Od 1276 r. część Mielna wraz z ziemią lipiańską jest własnością margrabiów brandenburskich a druga część pozostała w księstwie pomorskim. Świadczy o tym rejestr dochodów w Nowej Marchii z 1337 sporządzony na rozkaz margrabiego Ludwika Starszego. Wówczas Mielno liczy 64 łany, z czego 4 należały do parafii i 30 łanów należały do księstwa szczecińskiego. W 1523 r właścicielem lenna w części pomorskiej jest Joachim von Wrech z Pyrzyc. Z 1540 r. pochodzi źródło, w którym po raz pierwszy wieś nosi nazwę „ Wielkie Mielno” (Groten Melne). Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od słowiańskiego słowa miela, oznaczającego mieliznę, teren podmokły, topiel lub powiązana z mieleniem i młynem. Wieś charakteryzowała się skomplikowanymi stosunkami własnościowymi. Wielki pomorski ród Eickstedtów, miał tu w 1628 r. dwa gospodarstwa chłopskie i kilka zagrodniczych. Krzysztof Zygmunt von Damnitz w 1687 r. zamienił swój majątek w Mielnie z Dawidem von Grumbkow na jego majątek w powiecie Gryfino. Od Grumbkowów w XVIII w. majątek przejęli hrabiowie Blumenthal. Na początku XIX w. przez małżeństwo z Szarlotą hrabianką von Blumenthal majątek otrzymał Walenty von Massow (1752-1817) z Łozic. W 1816 r zlikwidowano podział wsi między trzema powiatami włączając całą wieś do powiatu pyrzyckiego. We wsi występowały chałupy wąskofrontowe, zwrócone do drogi ścianami szczytowymi, które dominowały w wieku XVIII i pierwszej połowie XIX w. (chałupy ryglowe, reprezentujące typ tzw. domu pyrzyckiego). Począwszy od lat 70-80-tych XIX w. we wsi rozpoczął się proces wymiany zabudowy, głównie mieszkalnej z ryglowej na murowaną z cegły, często dekorowaną bogatym detalem architektonicznym. W 1868 r. majątek Massowów obejmował 2922 morgi, 14 domów mieszkalnych, 4 przemysłowe (w tym gorzelnię), 17 gospodarczych i 161 mieszkańców, a wieś posiadała 2532 morgi oraz parafię, wiatrak, karczmę, 40 budynków mieszkalnych 3 przemysłowe, 45 gospodarczych, łącznie 322 mieszkańców. Fryderyk von Massow w 1904 r. przebudował pałacyk w wielką rezydencję z 36 pomieszczeniami mieszkalnymi i gospodarczymi. W 1939 r. Mielno liczyło 440 mieszkańców. Ostatni właściciel majątku, Werner von Massow, zmarł w 1944 roku. Wdowa Maria Ludwika opuściła Mielno wraz z mieszkańcami w początkach lutego 1945 roku, a pałac został spalony przez Rosjan po zajęciu wsi. Kościół w Mielnie pochodzi z 1891 roku i znajdował się pod patronatem właściciela majątku. Do wyposażenia kościoła przyjęto z uprzedniego starszego: świecznik z odlewu brązowego na 12 świec pochodzący z 1761 r., kielich mszalny srebrny z napisem: Barbara von Grumokow z 1697 r., dzwony kościelne większy o średnicy 92 cm z gotyckim napisem (5,5 cm): + O REX GLORIE VENICUM PACE, drugi dzwon o średnicy mniejszej z napisem gotyckim (3 cm) oraz datą ANNO DOMINI 1568 odlany przez Martena Dames. Kościół na rzucie prostokąta, od wschodu wydzielona apsyda trójboczna, od zachodu wieża na kwadracie, w której są 3 dzwony i zegar. We wnętrzu: strop drewniany, podwyższony; empora organowa z neogotyckim prospektem organowym, amboną i ławkami. Kościół poświęcony został 12 września 1945 r. przez ks. Józefa Króla pod wezwaniem św. Stanisława Kostki.
8. Podborze (niem. Waldberg)
Podborze to niewielka osada, położona w środkowej części gminy Kozielice. W XIX w. w tym miejscu znajdowała się cegielnia, należąca do majątku w Kozielicach. Na przełomie XIX/XX wieku, w wyniku budowy linii kolejowej z Pyrzyc do Trzcińska- Zdrój budynek musiał zostać rozebrany. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze murowane z cegły ceramicznej powstały dopiero w końcu XIX w. Składały się z chałupy (prawdopodobnie istniał drugi budynek mieszkalny), stodoły w głębi podwórza i budynku inwentarskiego. W zagrodzie znajdował się wolnostojący piec chlebowy; który miał formę niewielkiego budyneczku z cegły ceramicznej (w obrębie sadu). W 1928 r. w osadzie mieszkało 5 osób. Obecnie Podborze włączone jest administracyjnie w granicę Trzeborza.
9. Przydarłów (niem. Brederlow)
Przydarłów to niewielka wieś, położona we wschodniej części gminy Kozielice. Założona została w okresie średniowiecza i pierwotnie stanowiła własność zakonu joannitów a następnie rodziny Brederlow, mającej tu swoje lenno (1282 Brederlo, 1337 Brederlow). W końcu XV wieku i w XVIII wieku wieś była opuszczona. W XVIII wieku władze Pyrzyc założyły w Przydarłowie folwark i cegielnię. Około 1780 r. areał uprawny miejscowego folwarku wynosił 1234 morgi, a w 1815 r. 1159 morgi. W 1829 r. (wg innych źródeł w 1833 r.) folwark dzierżawił lejtnant Schreiber. Około połowy XIX wieku w majątku mieszkało 76 osób w 6 budynkach, a w 1871 roku 96 mieszkańców w 8 domach. Od końca XIX wieku folwark miał kompozycję zamkniętą. Zabudowania rozmieszczone były na obwodzie przestronnego dziedzińca prostokątnego, zwróconego dłuższym bokiem do drogi. Nie jest znane, w którym miejscu usytuowany był dwór; najprawdopodobniej w obrębie rosnącego tu parku. W folwarku była gorzelnia, budynki inwentarskie i składowe z cegły ceramicznej i kamienia. Nie jest znana lokalizacja cegielni. Od strony południowo-wschodniej dziedziniec gospodarczy zamknięty był spichlerzem murowanym z cegły ceramicznej, a po zachodniej stronie zespołu gospodarczego zlokalizowana była niewielka kolonia mieszkalna w postaci budynków (dwojaki) dla robotników rolnych. W 1905 roku właścicielem majątku o powierzchni 439 ha i gorzelni był Gottlieb Schulze, a w 1929 roku rotmistrz Ebenhardt Wendorff.. W 1928 roku w Przydarłowie mieszkało 159 osób. W latach 1945- 1947 wieś nosiła kilka nazw przejściowych (min. Jaworzyn, Bederowo)
10. Rokity (niem. Rackitt)
Rokity ( 1329 Rockitt, 1628 Rakitte) są wsią wzmiankowaną w źródłach po raz pierwszy w 1329 r. w kontekście majątku szczecińskiej fundacji mariackiej. Pośrednio domniemywać można, że w tym samym czasie we wsi było lenno rodu von Mellentin (z czasem przejęte kolejno przez rodziny Necker, Koten, Versen i od 1788 roku Nehring). W połowie XIX wieku część domenalna Rokit liczyła 317 mórg ziemi, część należąca do fundacji mariackiej - 703 morgi; w części będącej w dyspozycji miasta Pyrzyce były 3 gospodarstwa chłopskie i karczma. Areał części rycerskiej wynosił 569 morgi. W majątku tym były 3 budynki mieszkalne (32 mieszkańców) i 13 gospodarczych. Łącznie w omawianym okresie we wsi mieszkało 258 osób. W XIX wieku w Rokitach zabudowa miała charakter zwarty, a parcele kształt prostokątny. Dominował typ zagrody trzy budynkowej. Stodoły ulokowane były w obrębie podwórz, a budynki inwentarskie po ich bokach. Od około 1880 roku nastąpił proces wymiany budynków na murowane z cegły ceramicznej. Około 1925 r. we wsi było 6 pełnorolnych gospodarstw chłopskich o łącznym areale 346 ha. Folwark zlokalizowany był na zachodnim krańcu wsi, po południowej stronie drogi. Prawdopodobnie składający się z dwóch dziedzińców gospodarczych, rozdzielonych brukowaną drogą prowadzącą do przywioskowego jeziora. Kościół wzniesiony został z kamienia narzutowego i cegły na przełomie XV i XVI wieku w obrębie środkowej części wsi. Była to budowla salowa, bez wyodrębnionego prezbiterium, dekorowana w obrębie szczytów dachu ostrołukowymi blendami. Forma otworów okiennych ukształtowana została w trakcie XVIII-wiecznej przebudowy Kościół rozebrano po 1945 roku a przy jego ruinach zachowany jest w dobrym stanie pomnik mieszkańców Rokit, którzy zginęli na frontach I wojny światowej.
11. Rybno (niem. Riebenfelde)
Teren dawnej osady Rybno położony jest przy lokalnej drodze z Rokit do Nowego Chrapowa. W 1838 r. z inicjatywy Carla Friedricha Riebe, na gruntach wsi Rokity założono folwark. Majątek o powierzchni 250 mórg stanowił własność parafii w Starym Czarnowie. Rybno było pięcio budynkowym folwarkiem o zamkniętej kompozycji. Składał się z dworu lub budynku mieszkalnego administratora, chałupy robotników rolnych, prawdopodobnie stodoły i budynku inwentarskiego. W 1871 roku w Rybnie w dwóch domach mieszkało 17 osób. Na początku XX wieku właścicielem folwarku o powierzchni 80 ha był Willy Schulz. W 1928 majątek o powierzchni 64 ha należał do Ottona Hoppe (zamieszkiwało go 19 osób). W dniu dzisiejszym osada już nie istnieje.
12. Siemczyn (niem. Siebenschlößen
Siemczyn to niewielka osada pófolwarczna, położona w środkowej części gminy Kozielice. Założona została w latach 1802-1803 przez Mateusza Mieske z gruntów wchodzących pierwotnie w skład Kozielic, które wcześniej stanowiły własność Zakonu Joanitów ze Swobnicy. W 1871 roku osada liczyła już 38 osób, mieszkających w trzech budynkach. Siemczyn w końcu XIX wieku był już w pełni wykształconym folwarkiem o zwartej, kompozycji i zamkniętym charakterze. Oddalony o kilkadziesiąt metrów od drogi dziedziniec gospodarczy zabudowany był na obrzeżach budynkami inwentarskimi i stodołami. Od strony północno-wschodniej podwórze zamykał budynek rządcy, przed którego frontem założono park i sad. Budynki mieszkalne robotników rolnych usytuowane były bezpośrednio przy drodze. W początkach XX wieku obszar majątku liczył 149 ha. Około 1905 roku właścicielem majątku był Emil Ende, a w 1928 roku Rudolf Busch. W 1928 roku w osadzie mieszkało już tylko 16 mieszkańców.
13.Tetyń (niem. Beyersdorf)
Pierwsza historyczna wzmianka miejscowości pochodzi z 1264, kiedy to książę Barnim I nadał osadę pochodzącemu prawdopodobnie z Bawarii rycerzowi Dietrichowi Beyer. Od jego nazwiska pochodzi pierwotna nazwa wsi (1264 Beiersdorp, 1282 Beresdorp, 1289 Beigerstop).W późniejszym okresie wieś należała do Pyrzyc. W połowie XIX wieku w Tetyniu mieszkało 935 osób, było 19 dużych gospodarstw chłopskich, 11 półrolnych, istniała kuźnia, karczma, wiatrak, kościół, dwie szkoły, majątek domenalny i gospodarstwa wolnego wójta. W drugiej połowie XIX wieku występowały tu dwa typy chałup: szeroko frontowa i wąsko frontowa o konstrukcji szachulcowej Od początku XX wieku liczba mieszkańców systematycznie spadała (681 w 1928 r.). Wg spisu z 1929 r. było 21 gospodarstw o powierzchni od 20 do 148 ha. W 1932 r. we wsi było 115 domów. Kościół zbudowano w 2 połowie XIII wieku jako świątynię salową, na rzucie prostokąta z kostki granitowej, ułożonej w regularne warstwy. Około 1600 r. gruntownie przebudowano go w duchu renesansu, przymurowano szczyt wschodni wieńcząc go sygnaturką. Dobudowano od południa zakrystię z renesansowym szczytem. Z pierwotnego wystroju architektonicznego zachowały się w ścianie wschodniej trzy otwory okienne ostrołukowe, zachodni portal i zamurowany portal południowy. W XVIII wieku, dobudowano wieżę zwieńczoną ażurową latarnią i prześwitami oraz barokowym hełmem. We wnętrzu kościoła pod wieżą, sklepienia kolebkowe z XIII wieku, ołtarz renesansowy, rzeźbiony w drewnie, gotycka chrzcielnica z wapienia; organy, dwa lichtarze cynowe z lat 1644-1663. W XIX wieku nadbudowano drewnianą dzwonnicę. Po zakończeniu II wojny światowej kościół poświęcony został 3 maja 1946 roku pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Polski przez księdza Wacława Perza z Towarzystwa Chrystusowego. Od przełomu XIX i XX wieku w Tetyniu istniał przystanek kolejowy, w postaci trzech niewielkich budynków (mieszkalnego i 2 gospodarczych), murowanych z cegły ceramicznej. Na zachodnim krańcu wsi stał od XIX wieku do końca lat 60 – tych wiatrak kozłowy,. Obiekt znajdował się na wzniesieniu terenu, gdzie towarzyszyła mu trzybudynkowa zagroda młynarza. W punkcie centralnym miejscowości do lat sześćdziesiątych znajdował się pomnik mieszkańców Tetynia którzy zginęli w czasie I wojny światowej.
14. Trzebórz (niem. Eichelshagen)
Trzebórz to duża wieś sołecka, położona w środkowej części gminy Kozielice, której nazwa pochodzi od słowa „trzebić”. W 1751 roku na rozkaz króla Fryderyka II Pyrzyce wykarczowały część swojego lasu w tzw. „Wilczym zaułku”, gdzie następnie osiedlono 12 osadników, pochodzących ze szwedzkiej części Pomorza. W połowie XIX wieku mieszkało w Trzeborzu już 253 mieszkańców, areał uprawny wsi wynosił 1157 mórg, było 30 domów oraz kuźnię i wiatrak.
Zabudowa Trzeborza w końcu XIX wieku charakteryzowała się znaczną zwartością i regularnością. Po południowo-wschodniej stronie drogi znajdowały się trzybudynkowe pełno rolne zagrody chłopskie, zajmujące prostokątne parcele; na ich zapleczu rozciągały się ogrody i sady Na północno-zachodniej stronie drogi, występowały jedno budynkowe zagrody chałupników. Od początku XX wieku następował spadek liczby mieszkańców, prawdopodobniej spowodowany odpływem ludzi do miasta. W 1931 roku we wsi istniało 37 domów i wiatrak, a 10 pełno rolnych gospodarstw dysponowało łącznie areałem 237 ha.Zespół budynków przystanku kolejowegoz cegły ceramicznej powstał najprawdopodobniej na przełomie XIX i XX wieku”. W miejscowości występują liczne obiekty szachulcowe z polami wypełnionymi gliną. Na południowy wschód od miejscowości znajduje się śródleśne jeziorka Świdno ( pow. 27 ha) i Świdnienko. Otoczone bagnami stanowią ostoję ptactwa wodnego i bagiennego.
15. Zadeklino (niem. Heinrichsthorst)
Zadeklino to niewielka gromadzka wieś pófolwarczna, położona w zachodniej części gminy Kozielice. Powstała dopiero w XIX wieku w wyniku przeobrażeń spowodowanych uwłaszczeniem chłopów w Łozicach w latach 1831 –1845 przez ówczesnego właściciela Ottona Strubinga. Konsekwencją tych wydarzeń było założenie tu małego majątku zamieszkałego w połowie XIX wieku przez 32 osoby. Areał uprawny powstałego w ten sposób folwarku liczył 454 morgi. Trzeciego marca 1851 roku osadzie nadano nazwę Heinrichahorst. W końcu XIX wieku Zadeklino było stosunkowo niewielkim folwarkiem o zgeometryzowanej kompozycji składającym się z dworu i budynków gospodarczych (inwentarskie, stodoły) ustawionych po bokach. Na zapleczu dworu znajdował się niewielki park oraz budynki mieszkalne ustawione prawdopodobnie przy wjeździe do zespołu. W 1871 r. liczba mieszkańców wzrosła do 39 a liczba domów zmniejszyła się do 3. W początkach XX wieku (do 1929 r.) majątek o powierzchni 122 ha należał do Paula Witte. W latach 30 – tych XX wieku w Zadeklinie powstało kilka gospodarstw chłopskich w wyniku parcelacji majątku Pawła Witte. W okresie przed II wojną światową areał folwarku wzrósł do 171 ha. W latach 1945 – 46 majątek zagospodarowany został przez jednostkę gospodarczą wojska polskiego. W tym okresie miejscowość nosi nazwę Henrykowo. Na przełomie lat 40 i 50 – tych mieszkało tutaj 12 rodzin. W latach 1959 – 1975 liczba mieszkańców wsi wzrosła do ok. 35 – 36 osób. Gwałtowny spadek liczby mieszkańców przyniosły lata 90 - te.
16.Załęże (niem. Marienwerder)
Załęże to średniej wielkości wieś sołecka, położona na południowym krańcu gminy Kozielice. Pierwsza wzmianka miejscowości ( 1264 Sonte Marienwerdere, 1289 Mariewerder ) pochodzi z 1264 r. Od 1289 r. osada była własnością klasztoru w Gramzow. W wiekach następnych jako służebna wieś chłopska Załęże należało do miasta Pyrzyce. W 1645 r. miasto sprzedało wieś Georgowi von Burgsdorf; w 1765 r. nabył ją Gustav von Enckevort, a w 1803 r. rodzina von Quillfeldt. W 1818 r. areał Załęża szacowany był na 2784 morgi. W połowie XIX wieku w Załężu było 544mieszkańców, 15 dużych gospodarstw chłopskich, 8 gospodarstw pół rolnych, 13 zagrodników, istniała szkoła, wiatrak, kuźnia i karczma. Zabudowa Załęża miała charakter zwarty, a zagrody rozmieszczone były wokół niewielkiego placyku, na którym znajdował się kościół. W końcu XIX wieku Załęże jest miejscowością rozbudowaną, wielodrożną, choć w dalszym ciągu stosunkowo niewielką Wśród chałup w dużym stopniu występują budynki wąsko frontowe, szachulcowe łączące funkcję mieszkalną z inwentarską ( tzw. dom pyrzycki). Znaczna część stodół miała konstrukcję ryglową. W początku XX wieku w Załężu był majątek rycerski tajnego radcy Brasienao powierzchni 179 ha. W 1925 r. we wsi mieszkało 435 osób w 66 domach. Kościółzbudowany został najprawdopodobniej w 2 połowie XIII wiekuz kamienia, ułożonego w regularne warstwy, na planie 4-boku, bez chóru i wieży. W latach 1875-77 ta salowa świątynia została rozbudowana o neogotycką ceglaną wieżę z stożkowatym hełmem, znajdującą po zachodniej stronie, w korpusie nawowym umieszczono otwory okienne, zamurowano portale, otynkowano budynek. Zachował się ostrołukowy portal cmentarny z uskokami. W murze dawnego cmentarza zachowała się bramka z XV wieku. Kościół poświęcony został 3 maja 1954 r. przez księdza Wiesława Stojarczyka z Towarzystwa Chrystusowego Na przełomie XIX i XX wieku na południe od wsi zbudowany został na wzniesieniu terenu wiatrak kozłowy.
Wysoki kontrast - wersja dla niepełnosprawnych
